Polaroid van de dag

Toen we een paar weken geleden onverwacht een vriend tegenkwamen in het gezelschap van zijn nieuwe vriendin, die ik nog niet eerder had ontmoet, was ik ontzettend blij om hen te zien. In een tijd waarin we zo weinig vrienden en kennissen treffen, in de stad waar ik doorgaans een keer in de negen jaar bij toeval een bekende op straat tegenkom, leek het me een driedubbele verrassing – ook omdat we elkaar op een uiterst ongebruikelijke plek zagen, naast een van de havens van Utrecht. Tien minuten later kwam de vriendin waarmee wij daar eigenlijk hadden afgesproken aan, en bleek dat zij deze ontmoeting spontaan zo geregeld had.
Daarmee werd de toevalligheid voor mij ineens van zijn magische illusie, zijn hartverwarmende karakter ontdaan. Ik was niet langer blij verrast maar plotseling teleurgesteld en dacht: als aan ons bestaan achteraf een goddelijk plan ten grondslag blijkt te liggen dan is dat voor mij een grote deceptie.
Dat er achter surpriseparty’s samenzweringen schuilgaan, dat vrienden achter je rug om samenspannen om je te misleiden, bevalt me niet – hoe goed de bedoelingen ook mogen zijn. Maar bedoelingen zijn misschien wel juist het probleem. Echte verrassingen zijn het gevolg van toeval, zo niet synoniem daaraan. Ik koester de verrassende samenloop van de omstandigheden maar niet het complot.
Het is een wonder dat het nog gezellig is geworden die middag.

Waar mijn neiging tot plagen precies vandaan komt weet ik niet, ik kan er zelf namelijk niet zo goed tegen. Desondanks is het mijn tweede natuur. Regelmatig knal ik een deur vlak voor iemands neus dicht, of sluit ik een van de kinderen die net de schuur ingestapt is, voor vijf seconden op. Ik schroef jampotjes extra goed dicht voordat ik ze aangeef, laat zo nu en dan iemand met een onverwachte duw op een bed vallen of trek een sok uit om die vervolgens door de kamer te gooien. Ook onze poezen ondergaan een dergelijk lot zo nu en dan.
Ik heb deze onhoudbare aandrang altijd verantwoord met een verwijzing naar inspecteur Clouseau: ‘dit is om jullie scherp te houden’. In de categorie ‘er kan altijd iets onverwachts gebeuren’ en ‘een ongeluk zit in een klein hoekje’ bevindt zich namelijk ook het filosofische idee dat er geen zekerheden in het bestaan zijn, of althans: dat je er altijd rekening mee moet houden dat er iets gebeurt dat afwijkt van het gebruikelijke.
En voordat u zich zorgen begint te maken over de vermeende onveiligheid van ons huishouden: aan de basis van ons samenzijn staan liefde en zorg, een context waarin veiligheid juist gewaarborgd is, en waardoor experimenten met schijnbare zekerheden mogelijk zijn. Als de kinderen al iets aan deze ironische opvoeding overhouden dan is het gevoel voor humor.
Clouseau op zijn beurt heeft professionele werkafspraken met zijn assistent Cato. De stuntelige maar zichzelf desondanks overschattende inspecteur van politie in films als A shot in the dark, Inspecteur Clouseau, Pink Panther strikes again, The revenge of the Pink Panther en Return of the Pink Panther, is met zijn Japanse assistent overeengekomen dat die hem op de meeste onverwachte momenten en plaatsen aanvalt, zodat hij zelf zijn (Oosterse) gevechtstechnieken kan trainen, en vooral ook: zijn oplettendheid. Dat leidt ertoe dat Cato, die bij Clouseau in huis woont, zich regelmatig verstopt en plotseling tevoorschijn springt. Dan belanden zij in een gevecht en moet de huisraad het tijdens hun knokpartijen en achtervolgingen vaak ontgelden – totdat de telefoon gaat. Geheel conform afspraak neemt Cato op, en overhandigt desgevraagd Clouseau daarna de hoorn.
Het gevolg van deze oefeningen in het onverwachte is dat Clouseau bij thuiskomst, bijvoorbeeld na het doen van de boodschappen, extreem behoedzaam, haast argwanend door zijn eigen huis sluipt, op zoek naar Cato. Toch kan hij aan het einde van de dag rustig slapen. Meestal dan…

‘Painpub geeft je iets in handen dat ruimte biedt voor concentratie en ‘langer kijken dan een klik’,’ staat er op het inlegvel van een publicatie die, behalve de titel fatum en de naam van de kunstenaar (Rob Knijn) verder geen woorden bevat. Of toch. Als je ernaar op zoek gaat, vind je ze wel degelijk, soms zelfs zo prominent dat ze daardoor niet opvallen: de werken die uit tape bestaan bevatten de woorden ‘klaar’ en ‘nul’.
Het werk van Rob stelt mij nog altijd voor raadsels. Wat misschien wel de aanleiding is om langer te blijven kijken. Kijken, en nog eens nadenken over wat je eigenlijk ziet: zwart-wit foto’s van schilderijen, soms alleen van de achterkant, of in karton verpakte schilderijen, met touw samengebonden tot een bundeltje, in een interieur geplaatst – dat binnen de foto vervolgens zelf een nieuw werk wordt.
Rob Knijns werk in deze Painpub uitgave lijkt werk over het kunstenaarschap te zijn. Over de blik die de schilder heeft en die hem niet verlaat, ook al is hij met heel andere dingen bezig. Over het werkproces dat altijd maar doorgaat ook al blijft het werk in het atelier, of staat het bij de kunstenaar thuis en ligt het klaar voor verzending. Schilderijen waarop andere schilderijen figureren als vormen, van opzij gezien. Een draagbaar schilderij, een schilderij als gebruiksvoorwerp, een schilderij dat wil bepalen hoe de kamer eromheen eruit moet gaan zien.
‘Klaar’? Geenszins. Uit het verleden weet ik overigens dat die woorden bestaande uit tape verdacht zijn; die kunnen bij Rob Knijn zomaar geschilderd zijn, geen echte tape. Om dezelfde reden wantrouw ik overigens ook de muurschroeven op de foto’s in dit boekje.
Er is duisternis in sommige schilderijen; zwart dat een vervaagd gezicht kan zijn, de abstractie van een innerlijke wereld, een donkere grot waaruit een landschap te zien is, of witte puntjes die als sterren het eindeloze uitzicht oplichten.
Wat heeft dit allemaal met het lot van doen, of met het ‘uitgesproken woord’ zoals een oude betekenis naar verluidt van fatum is? Gaat het om dat wat verdwenen is wanneer het afgebeeld, geschilderd of uitgesproken is? Lost het schilderen iets op, verdwijnt de realiteit op het moment dat je er kunst van maakt? Waar is de werkelijkheid?
Ik merk dat juist het gebrek aan woorden in fatum ze bij mij oproept, al zijn het er voor Rob waarschijnlijk te veel. Zijn boekje eindigt niet zonder reden met NUL. We kijken misschien langer maar we weten nog altijd niets.