Archief voor april 2014

Ik trok de schuiflade met oud werk open, en zocht in de hangmappen, dozen en digitale bestanden naar teksten die zich in het bereik van de schaamte ophielden. Onderweg kwam ik allerlei verhalen tegen waarvan ik allang vergeten was dat ik ze geschreven had. Maar waren mijn jeugdzonden iets om me voor te schamen? Dat zou alleen zo zijn als ik ze voor publicatie bestemd had – en dat was niet zo.

Schaamte bestaat bij de gratie van een context van afspraken, afspraken waar je achter staat. Trek je je er niets van aan, dan bestaat de schaamte niet.

Dat ik de opdracht van de schaamtesalon zo serieus heb genomen dat ik er twee dagen van mijn kostbare tijd aan opgeofferd heb, was veelzeggend. Ik wilde niet afgaan als een amateur, zelfs al was dat toegestaan.

Schaamte en schaamteloosheid hebben alles te maken met het ophouden van schijn, het willen voldoen aan een beeld, en vooral: de afhankelijkheid van de blik van de ander (of de ge-internaliseerde blik van de ander). Als je je schaamt, ontken je jezelf.

Op de momenten dat ik geen recente publicatie in handen heb, of niet net heb opgetreden, denk ik soms dat ik geen schrijver ben maar slechts een goede imitatie van een schrijver. Omdat ik boven alles een leesverslaafd ben, omdat ik angstig aangelegd ben en mijn vakbroeders goed heb bestudeerd, kan ik ze heel goed nadoen. Want weet ik wel wat ik doe, of doe ik maar alsof? Zijn mijn experimenten geen excuses voor gebrek aan vakmanschap? Geloof ik echt niet in een plot of kan ik er gewoon geen uitwerken? Wil ik raadsels in stand houden, of weet ik zelf niet hoe het verder moet? Is mijn schrijverschap kortom misschien een illusie waarin ik zelf wil geloven? Werden die uitgevers, tijdschriften, collega’s en enthousiaste toehoorders tot nu toe steeds betaald? Leef ik in mijn eigen Truman Show? Dat zou pas echt een beschamende ontdekking zijn.

(Deze tekst is een bewerking van mijn bijdrage aan de Schaamtesalon.)

Dit is hem dan: het banaal foedraal, samengesteld uit onsmakelijk collagewerk, pornografische cartoons en een door een dronken kabouter aanbeden miniatuur Mater Dolorosa, die ik gisteravond won. Het was het sluitstuk van een hilarische ‘Schaamtesalon’ ten huize van het echtpaar Drehmanns-Leo. Het wedstrijdelement, waarbij de winnaar niet alleen dit gedrochtelijk cadeau kreeg, maar ook de opdracht binnen een jaar een volgende salonavond te organiseren, was natuurlijk van ondergeschikt belang, maar toch.

Het thema ‘schaamte’ verleidde niet alleen tot seksueel getinte bijdragen, guilty pleasures en de openbaring van baarlijk slechte teksten van eigen hand. Maan zong heel mooi een bedenkelijk liedje; Rop Philippi schilderde een ‘pakkend’ erotisch tafereel met een blozende dame en twee heren in vol ornaat en klankfetisjist en alliteratiejunkie Drehmanns daalde nog dieper in krochten van zijn onderhuis af. Hij kwam met onzedelijke brieven op de proppen die destijds al dropen van de ironie en nu, inderdaad, ronduit belachelijk overkwamen. We kregen er smakelijk de hik van. Onno Kosters las een erotisch gedicht voor, dat in de tot hoogglans opgepoetste versvorm naar een mythologisch verhaal verwees, en gaf daar een onverwachte, opwindende interpretatie aan. Han van der Vegt wist daarna zijn romandebuut Afrikavan twintig jaar terug dat over een schaamteloos Europa handelde, liederlijk aan de praat te krijgen. Hans Münstermann ten slotte droeg met sardonisch genoegen en vet aangezet Duits accent een hilarische scène voor uit het boek waaraan hij op dit moment werkt, een scène die helaas alweer geschrapt is, wat des te nieuwsgieriger maakt naar waar hij straks wel mee komt.
En ik? Op zoek naar schaamteloze teksten, of teksten om me voor te schamen, had ik mij ondergedompeld in mijn archieven.

(wordt vervolgd)

We zijn nu al meer dan een week terug uit Praag, en nog altijd kan ik geen afgerond stukje schrijven over mijn indrukken, mijn eerste indrukken van de stad. Ik maakte notities over het verband tussen de taal en thuis zijn – of juist niet. Over de rust en het zelfvertrouwen van een midden Europese cultuur. En over een vrouw die een brief aan het schrijven was in een naburig restaurant, en hem na twee dagen af had. Maar ik kon niet doordringen tot de kern van de zaken.
We waren moe en we wilden uitrusten. Dat was het ook. Het regende, drie van de vier dagen, en desondanks liepen we ongemerkt kilometers-, urenlang door de stad. We maakten drie dagen lang omtrekkende bewegingen om het toeristisch kloppende hart van de stad. Met de tram reden we door stille buitenwijken, met de metro naar een school in een dorpje waarover S. nog een mooi verhaal te vertellen had. Een enkele keer schuilden we in een benauwend modern, bedwelmend winkelcentrum of een koffiebar waar de suiker voor ons al voorgesmolten was – luxe als puberale reflex van een aan armoede ontsnapt volk. We stonden bij het graf van Kafka en het ironische ruiterstandbeeld voor Hašek, dronken louter Tsjechisch bier en warmden op van de stevige, lokale boerse kost.

We proefden echter maar een klein beetje van het nieuwste Praag, in de Meetfactory bijvoorbeeld en pas op de laatste dag zagen we waarvoor de meeste mensen naar deze stad kwamen. We sjokten een uurtje achter hordes luidruchtige Italiaanse pubers aan over het Wenceslavplein en de Karelsbrug naar Mala Strana. We hadden er meteen alweer genoeg van en zagen, welbeschouwd, niets.
Ondertussen hoorde ik de stem van Bohumil Hrabal, wiens hartverscheurende en tegelijk sarcastische kattenverhaal ‘Autootje’ ik ’s avonds aan het lezen was. We kwamen zijn doorwrochte hoofd dagelijks tegen op aanplakborden en affiches omdat hij honderd jaar geleden geboren was. Er werd nu van alles over zijn leven en werk georganiseerd. Ik zat in Praag in zijn hoofd vooral; in die van bier doordrenkte kop van Hrabal.

We bedachten achteraf dat we eigenlijk vooral naar de filmvertoningen in het theater van H. gaan om na afloop alleen met z’n tweeën door het stille slaapstadje naar huis te kunnen lopen. Alsof ze het alleen voor ons hadden georganiseerd. Het voelt in ieder geval heel anders aan dan regulier filmhuisbezoek, in de stad en lijkt nog het meest op filmavonden zoals ik me die van vijfentwintig jaar geleden herinner, in een jongerencentra aan de rand van een dorp, of openlucht bioscopen in Italië.
Gisteravond gingen we naar Only lovers left alive van Jim Jarmusch. Lange tijd zag het ernaar uit dat we ook echt de ‘only lovers left alive’ zouden zijn in de zaal met 200 stoelen, maar uiteindelijk schoven er nog acht anderen naar binnen.

Jarmusch had van al zijn hobby’s, favoriete muziek en artistieke voorbeelden een smakelijke, postmoderne puzzel gemaakt, die bepaald geen gewone speelfilm opleverde. De oude meester leeft ondertussen in een geheel eigen universum, waarin vooral de muziek en het geluid een grote rol spelen. Die muziek was dan ook het beste onderdeel van het geheel. De zwart-romantische filmlocaties (desolaat Detroit en labyrintisch Tanger bij nacht) waren sfeervol in beeld gebracht en de literaire, filmische en geschiedkundige verwijzingen dropen van ironie – maar wat wil je ook als je met een vampierenstel te maken hebt dat het eeuwige leven heeft en al die ervaring met zich meetorst. De  dialoog was soms doelbewust theatraal, vaak ook tenenkrommend slecht geacteerd.
Maar wat een geweldig geluid; wat een fantastische muziek! Rond het verschijnen van deze film ging in Nederland veel aandacht naar de Nederlandse luitspeler Van Wissem met zijn zwarte instrument, maar dat is het curieuze deel van het verhaal. Indrukwekkender vond ik de prachtige soundscape van noise die de regisseur zelf op gitaar produceert. De feedback suisde na tijdens onze wandeling naar huis, en vannacht. Eigenlijk ben ik nog steeds verdoofd.