Polaroid van de dag

De lage deur die we door moesten om bij het trappenhuis naar ons appartement te komen, bleek deel van een façade te zijn – een gevel die niet eens vastzat aan het gebouw erachter. Ceci n’est pas Paris. Onze ramen bevonden zich dus in een andere straat dan het adres waarop we die week woonden. En gelukkig maar: de vijfsprong van straten in Saint-Germain des Prés waarop wij daardoor van vierhoog iedere ochtend en avond uitkeken, was een onuitputtelijke bron van vermaak.
Zo lag er vlak voor het huis een zebrapad waar voetgangers moesten wachten voor de stoplichten wat ons volop gelegenheid gaf hen te bestuderen. Ondertussen passeerden, vaak in razende vaart, auto’s, toeristen op huurfietsen en elektrische stepjes, bussen die klingelden als trams, de ongeduldige voetgangers waarschuwend die het rode licht negeerden en met gevaar voor eigen leven overstaken. De wachtenden waren soms overduidelijk op weg naar een afspraak, soms er even duidelijk op gekleed om uit te gaan, verliefde pubers, ruziënde ouders en hun lastige kinderen, ijdele jonge mannen, gebloemjurkte oude dametjes, immigranten met een frons, magere, nerveuze Parisiennes van onbestemde leeftijd. Een zee van mensen, een eindeloze stroom verhalen zonder begin en einde. Eb en vloed van vermoeden, en we mijmerden erover zonder uitsluitsel.

Aan een andere kant van de vijfsprong was het trottoir verbreed tot een klein plein met daarop een prachtig geassembleerd beeld van een centaur, gemaakt door César. Half man, half paard; een zelfportret. In de schaduw van dat beeld acteerde op een zoele avond een meisje uitbundig en overdreven dat ze poseerde voor de foto’s die een vriend van haar maakte, terwijl haar bloesje opwaaide boven de luchtroosters van de metro. En iedere ochtend kwam een oud mannetje langs de centaur geschuifeld. Hij stak de straat over zonder al te veel acht te slaan op de daarvoor bedoelde zebrapaden en ging op het bankje aan de overkant van de straat een sigaretje zitten roken, beide handen steunend op zijn knieën. Hij had warrig grijs haar, zijn dikke buik spande tegen zijn lichtblauwe overhemd. De man scheen in gedachten verzonken terwijl hij uitkeek over de vijfsprong. Zo nu en dan, tijdens het uitademen, leek hij in zichzelf te praten. Hij kon een zwerver zijn, maar ook gewoon een wat slonzige, oude man die al weken hetzelfde overhemd droeg. Soms zag ik hem ’s avonds, op de weg terug, opnieuw.

Het bankje waarop de oude man altijd even rustte voordat hij zijn tocht vervolgde, leek op een stapel stenen bankbiljetten en werd door allerlei anderen benut, waaronder een aantal terugkerende figuren. De verse lavendelverkoper bijvoorbeeld, een man met een flinke bos verwilderde haren met het voorkomen van een landarbeider, rolde er iedere dag op een doek zijn paarse takkenbundels uit. Een jongen die net van zijn fiets gestapt was, zat met een rugzak naast zich een beetje zenuwachtig en verwachtingsvol in alle richtingen te kijken, ogenschijnlijk in afwachting van iemand. De dag erna, rond dezelfde tijd, was hij er weer. Daarna zag ik hem niet meer. En vrijwel iedere avond verscheen een beschonken clochard die het bankje uitgekozen had als vaste slaapplek. Hij dronk er zijn laatste bierblik leeg en stortte in alsof hij na een veel te lange dag thuisgekomen was, zijn hoed en tas uit zijn handen gevallen naast zijn stenen matras.

Serge Gainsbourg (1928-1991)

Denis Diderot (1713-1784)

Chris Marker (1921-2012)

Emile Cioran (1911-1995)

Het duurt even voordat we doorkrijgen dat het ondergrondse gerommel dat met enige regelmaat aanzwelt, vlak daarna weer stilvalt en de glazen doet trillen, het dreunen van de diep onder ons voorbijrijdende metro is. Hij rolt vijf verdiepingen lager onzichtbaar voorbij, in een ritme waarop je de klok gelijk zou kunnen zetten, van twee kanten, vlak na elkaar. ‘Als een mestkever die zijn bal stront voortduwt’ probeer ik het te beschrijven, of ‘als gedonder zonder weerlicht dat eraan voorafgaat’. ‘Als een bowlingbal die terugkomt van de kegels,’ zegt S.
Totdat je weet wat het is, klinkt het verontrustend, zolang je nog niet een hele nacht doorgeslapen hebt, verwacht je dat het je wakker gaat houden, steeds zal blijven storen. Maar je vergeet het, je hoort en voelt het al snel nauwelijks meer, het werkt op een bepaalde manier zelfs geruststellend, die onderaardse drone. Hij gaat dag en nacht door, met uitzondering van de uren tussen halftwee en vijf, en sleept al je indrukken en gedachten mee. Weg.

Op zoek naar een spoor van de verdwenen winkelpassage, landde ik vanuit mijn bovenkamer in Parijs – voor de deur van de Hema. De voormalige Hollandsche Eenheidsprijzen Maatschappij Amsterdam is daar een bijzonderheid, vertegenwoordiger van een soort Scandinavische eenvoud die de onze schijnt te zijn – je gelooft het pas als je hem daar binnenloopt. Maar dat mogen wij Hollanders op dit moment niet, en met Streetview blijft het perspectief ook beperkt tot het zicht vanaf de weg.
We hadden deze zomer in Parijs op een straathoek, of eigenlijk: een verdwenen straathoek aan de Rue Jasmin gestaan, in het zestiende district. Daar was een bouwplaats, precies op de plek waar ik een huis zocht. Dat pand bleek al jaren eerder gesloopt te zijn. Naspeuringen op Streetview wezen uit dat er al minstens tien jaar een lege vlakte was geweest, tot een jaar geleden. Van die plek, van het ijzeren hek met de groene platen erlangs kun je de staat door de jaren heen bestuderen door te schuiven met de tijdlijn, want vrijwel ieder jaar was de Google-auto er gepasseerd.
Van de winkelpassage in de buurt van de Hema kon ik in geen enkele gevel meer iets terugvinden, dus reed ik een willekeurige straat in, sloeg een hoek om, ging verder en verder door Parijs. Totdat ik ineens nauwelijks mensen meer zag. Ik was gewend dat de seizoenen soms veranderden; dat het grijzer werd, slechter weer en voorbijgangers ineens geen korte broeken en lichte jurken maar winterjassen droegen. Maar deze stilte op straat was opmerkelijk. Was het zondag geweest? Vakantie? De dag van de aanslagen misschien? Onderaan het scherm zag ik ‘maart 2020’ staan – Parijs in lockdown. Dus bestudeerde ik de enkele figuur die nog wel op het trottoir liep wat beter en reed langzaam verder, tot er weer meer mensen opdoken. Opnieuw ging mijn blik naar de datum, alsof ik op de snelheidsmeter in een dashboard keek, en bleek dat ik ineens een jaar terug in de tijd was gegaan.
Hier ontvouwde zich de spirituele dimensie van de pelgrimage, van de utamakura. In de beweging door de stilstaande stad, in het loslaten van de eenheid van tijd en plaats, opende zich een wormgat – waardoor we er aan een andere kant uit konden komen. Met gesmolten horloges.

Het is geen piekeren, geen peinzen maar zeker ook niet niks doen. Soms lijkt het op denken – denken, niet nadenken. Je ziet iets in waar je, dan nog gedachteloos, naar staart. Je observeert ineens, bestudeert de buren in hun tuin, voorbijgangers op straat, het verkeer, een poes op een schutting, een handeling, een dagelijks ritueel. Een enkele keer kijk je nergens in het bijzonder naar, of overvalt je een herinnering. Vaker is het louter ontspanning, bijna alleen nog kijken en luisteren, alsof je lichtelijk beneveld bent en bepaalde hersengebieden uitgeschakeld zijn.
Ik mijmer steeds vaker. Net als mijn vader: vanaf een balkon, vanuit een stoel, aan de waterlijn, zijn handen in zijn zij. Ben ik klaar voor de geraniums? Voor een stoel met een kussen op het balkon van zo’n wit hotelschip op een eiland in de Middellandse zee? Nee, geef mij maar een stad, een kruispunt met auto’s, fietsers, voetgangers en honden in alle richtingen. Een terras, onder de gaanderij langs een plein. Of een zwijgzame wandeling. Uitzicht voor inzicht. Soms duikt er een zin op die een dichtregel zou kunnen zijn of een beknopte filosofie maar net zo goed een eenvoudige observatie van wat ik in mijn omgeving zie: ‘het is een goed jaar voor de zwaluwen’.