Polaroid van de dag

Alle 270 metrostations van Londen fotograferen, zonder dat er iemand op te zien is, dat is wat je noemt een uitdaging. Verspreid over vijf jaar lukte het Victoria Louise Howard en ze maakte er het boek Unfamiliar Underground. Finding the calm in the chaos of London’s tube stations van. ’s Avonds laat of ’s ochtends heel vroeg ging ze op pad en sommige dagen slaagde ze er zelfs rond lunchtijd of bij toeval in. Het leverde een bijzondere verzameling duistere foto’s op, net niet alleen zwart-wit beelden – vanwege het tijdstip waarop ze genomen zijn, omdat ze de foto’s meestal ondergronds maakte en door de camera-instellingen. Vervreemdende, spookachtige beelden, futuristisch zo nu en dan. Unfamiliar Underground is een nogal monomaan project dat veelal bestaat uit symmetrische beelden met een sterk verdwijnpunt in het midden. Tunnelvisie. 

Wat zien we? Lampen en lichtbakken in allerlei vormen, vlekken en vlakken en strepen en lijnen waar het licht van die lampen ondergronds wordt gereflecteerd. Daardoor ontstaat een beeld van de stations, tunnelbuizen, trappengaten en rijtuigen dat we deels invullen op basis van onze ervaring, de logica en andere verwachtingen. In essentie een zeer concreet-abstract, monochroom portret van lege metrostations in London. De kenmerkende tegelwanden, lage plafonds, bakstenen wanden, kronkelende gangen, metalen deuren, glinsterende rails die in de verte verdwijnt. Retro-futurisme; een eeuwigdurende toekomst.

Het meest vervreemdende in de foto’s is inderdaad de totale afwezigheid van reizigers. Waar nog een spoor van menselijke aanwezigheid is achtergebleven – het vuil tussen de rails, twee kranten achter de rugleuningen tegen het raam, een verloren laars op het perron – daar gaat meteen de expliciete aandacht van de fotograaf in haar commentaar naar uit. En terwijl overal het ‘Way out’ bordje in het oog springt, zegt ze daar niets over. Ze lijkt het niet te zien. 

Over de rol van fotografie in haar bestaan schrijft Victoria Howard in haar inleiding: ‘Above all, it is helpful to find something that provides an escape and keeps the mind away from negativity. For me, that is photography.’ Dat zegt eigenlijk alles. Vanwege een ‘incident’ (dat ze verder nergens toelicht) en haar ‘anxiety’ als gevolg daarvan, durfde ze jarenlang niet met de metro te reizen en is ze bang voor mensenmassa’s. Ze refereert in haar dagboekaantekeningen herhaaldelijk aan dat ‘trauma’ en houdt krampachtig vast aan het oorspronkelijke idee voor dit fotoproject dat daaruit voortvloeit.

Ze maakt daarnaast ook nog allerlei andere suggestieve opmerkingen over haar psychische gesteldheid, alsook ‘iets’ met haar rug, haar hart en een ‘break-up’. Hoe expliciet ze ook is over haar foto’s, wat haar precies scheelt wordt nergens duidelijk. En dat stoort. 

Howard moet soms wel een uur wachten voordat er werkelijk niemand meer te zien is. Dat is vooral lastig op ‘end of the line’ stations, beweert ze. En: ‘It is very inconvenient when people actually want to use public transport… in my ideal world it would always be empty!’ (10 december 2016).

Haar dagboekaantekeningen handelen vaak over de hoeveelheid stations die ze ‘gescoord’ heeft op een expeditie en over hoe tevreden ze is met haar foto’s – vaak ook uitgesproken over waar dat volgens haar in zit: ‘South Wimbledon: These replaced floor tiles are so eye-catching and a great contrast to the original tiles.’ Tenenkrommend en totaal overbodig, wat mij betreft. Haar teksten doen eenvoudig afbreuk aan de kwaliteit van het idee, het boek en de foto’s. Het is amateurisme, en de uitgever had haar tegen zichzelf in bescherming moeten nemen. Sommige van haar foto’s zijn sterk, andere niet. Ze heeft er vermoedelijk wel heel veel voor moeten nemen. Gelukkig is ze erin geslaagd een goede selectie te maken, met waarschijnlijk meer geluk dan wijsheid. En het idee blijft goed, dat moet gezegd.

Ieder mens is op zijn minst een anekdote. Een intrigerende anekdote misschien, maar ook niet meer dan dat.

Riolenmuseum Brussel.

Het was een van de koude, stille, eerste dagen van het jaar dat we bij de kruising van de Hardenvoortstraat en de Bredastraat kwamen en stilstonden bij het desolate witte huis op de hoek. Een winderige hoek, op die dag. Een dode hoek, zou je zeggen, maar de schijn bedroog: op andere dagen is er daar bedrijvigheid genoeg. Er staat een school tegenover, er is het park daarachter, en het viaduct naar de Noorderlaan ligt er vlakbij. Het huis moet een aantal jaren uitzicht op het park gehad hebben en in de lange periode daarvoor op het rangeerterrein dat daar eerst lag. De luiken van het woonhuis waren gesloten, het was deels dichtgemetseld, al jaren geleden. Blind. Er was een deur die misschien nog toegang gaf, als je de sleutel had, maar het onkruid tussen de tegels wees op verlating. Aan de kant van de Bredabaan, waar een dubbele deur de entree suggereerde van wat misschien ooit een nachtclub was, was het pand dichtgemaakt met platen en kettingen. We zagen verwaarlozing en leegte. Verschrompelde, uitgedroogde planten op het Franse balkon, gaten in de deels afgeplakte ruiten die op twee plekken steenrond waren en waar kabels voor een televisie doorheen getrokken zijn. 

Van wie was de verfomfaaide poes die hier laag bij de grond, onder de auto’s door en al snel vluchtend voor ons, rondsloop? Waar kun je de geschiedenis van zo’n huis terugvinden zonder direct bij de buren te hoeven aanbellen op 3 januari? Volgens het Belgische Staatsblad woonde op Bredastraat nummer 2 ooit Jan Baptist Jacobs, een landverrader. Hij werd in Antwerpen geboren in 1903, en had van 1942 tot aan de bevrijding de wapens opgenomen tegen België. Na afloop van de Tweede Wereldoorlog waren hem door een rechter alle ‘titels, graden, openbare ambten, bedieningen en diensten waarmee hij bekleed is’ afgenomen. Militaire afstraffing en levenslange gevangenschap werden hem bevolen. 

Na Jan Baptist zullen nog velen in het pand gewoond hebben. Misschien ook wel krakers, zwervers nog. Een van de laatste bewoners wilde via de ruiten communiceren met de omgeving; er stonden teksten op het glas. Het leek wel een gedicht, met de woorden zo van boven naar beneden onder elkaar geplaatst. Een gedicht van een brave burger, zij het een bozige, enigszins verwarde:

Zou u
GSM gezeik
Sluikstort
Hondstront,
Wispelturig
Nakomeligen
Met hun marchandising
Bij kunnen
Houden
AUB &
Dank u
Dan ga ik ook
Mijn eigen in
Houden

Er stond nog meer in kleinere letters bijgeschreven. Dat was vanaf de straat echter onleesbaar.
We liepen nogmaals naar de plat gevouwen hoek van het pand en zagen op een van de ramen dat het karakter van zijn tekst grondig veranderd was, met het voortschrijden van de tijd misschien. Het leek op de volgende stap in een psychologisch proces: ‘A good human is a dead human’. 

Wat was hier voorgevallen? Wie schreef dit? Was er geen hoop meer; was dit het begin van het einde? We zullen het nooit weten. We zagen alleen nog een afgesloten spookhuis.

Aan het einde van onze dagtocht langs de Roer, stapten we in het buurtschap Orsbeck weer de bewoonde wereld binnen, langs een hamburgerkraam richting de kerk met de witte toren – waartegenover ons hotel moest zijn. Daar kregen we een zogenaamde Fremdenzimmer toebedeeld, in een pand aan de overkant, achter de kerk, direct naast een verlaten bouwplaats. In het dorpshotel zelf, waar we voor het avondmaal terecht konden, stond de traditionele, Gutbürgerliche Küche op het menu en we besloten, na de schnitzels van Zorka een dag eerder, er slechts te gaan ontbijten, de volgende dag.

Ogenschijnlijk waren we de enige gasten aan het ontbijt, dat ons die ochtend door de hoteleigenaar werd geserveerd. We staarden er naar de zware balken en donkere meubels, de feestzaal voor de Weihnachtsfesten en de Sonntagsbraten, de zwart-wit foto’s van bijna een eeuw geleden van vissers met lange baarden en lieslaarzen in de rivier en naar de realistische schilderijen van boerderijen, het landschap en… een gele postkoets, allemaal uit lang vervlogen tijden. Met name het schilderij van de koets trok onze aandacht, al was het maar omdat het hotel ‘Zur alten Post’ heette. De medewerker achter de receptie vertelde dat het een kopie van een bekend schilderij was, daadwerkelijk gesitueerd in Orsbeck en wel bij de brug aan die toegang gaf tot het dorp, waar de herberg vroegere had gestaan. Op de plek van de hamburgerkraam dus.

De hotelier vroeg ons naar onze plannen en kon onze voettocht langs de Roer wel waarderen. Hij citeerde prompt met instemming de spreuk van de dag uit de krant die hij bij een kop koffie (een van de 26 die hij op een dag zei te drinken) door zat te bladeren: ‘Narren hasten, Kluge warten, Weise gehen in den Garten’ (Rabindranath Tagore).

Hij vertelde dat het stroomopwaarts van waar wij de dag daarvoor waren begonnen, nog veel fraaier was maar dat hij ons nog liever een wandeltocht langs de rivier de Ahr zou aanbevelen, waar het landschap ongelofelijk mooi was. Je zag hem er in gedachten naar toe gaan. Dat, in combinatie met wat hij in de krant over de verkiezingsuitslag in Groot-Brittannië had gelezen, maakte hem nostalgisch en hij mijmerde hardop over wat er allemaal verloren was gegaan door de tijd, en in het oude Europa. Brexit was daar eigenlijk maar een voetnoot bij. 

Zijn verlangen naar vroeger werd bijna verdacht dus vroeg ik hem naar de bouwplaats naast het pand met de Fremdenzimmer. In de volmaakte cirkel rondom de Martinuskerk waarop drie wegen uitkwamen, werd ogenschijnlijk aan een vierde opening gewerkt. De hotelier vertelde dat daar een reeds bestaande parkeerplaats opgeknapt werd en van laadpalen voor elektriciteit werd voorzien. Precies op die plek had ooit het huis van de familie Von Rohmen gestaan. Zij waren kinderloos gestorven en hadden per testament vastgelegd dat hun huis gesloopt moest worden, om samen met de grote tuin erachter een park voor het dorp te worden. Dat heette nu het Von Rohmen park. Een geweldig idee.

Na het betalen van onze rekening liepen we erlangs, en ook weer langs de hamburgerkraam op de plek waar ooit de postkoets halthield. We daalden de brugdijk af, vervolgden ons pad stroomafwaarts langs de Roer en gingen niet veel later de grens over, terug naar Nederland.